CHIẾN LƯỢC ĐẠI DƯƠNG ĐỎ LÀ GÌ? CÁCH DOANH NGHIỆP TỒN TẠI VÀ BỨT PHÁ

Trong thị trường cạnh tranh khốc liệt hiện nay, hầu hết doanh nghiệp đang hoạt động trong “đại dương đỏ” – nơi đối thủ dày đặc, sản phẩm tương đồng và lợi nhuận ngày càng giảm. Hiểu rõ Chiến lược Đại dương Đỏ giúp doanh nghiệp nhận diện vị thế, tối ưu nguồn lực và tìm hướng bứt phá giữa môi trường cạnh tranh gay gắt. Cùng HBR khám phá bản chất, đặc điểm, ví dụ thực tế và các chiến lược giúp doanh nghiệp tồn tại trong thị trường đại dương đỏ.

Nội dung chính của bài viết gồm:

• So sánh chiến lược đại dương đỏ với chiến lược đại dương xanh: Khác biệt về tư duy và cách tiếp cận thị trường.

• Ưu và nhược điểm: Lợi thế ngắn hạn và giới hạn dài hạn của mô hình cạnh tranh.

• Chiến lược tồn tại trong đại dương đỏ: Khác biệt hóa, tối ưu chi phí, nâng cao trải nghiệm, xây dựng thương hiệu.
• Thời điểm nên rời khỏi đại dương đỏ: Nhận diện tín hiệu bão hòa để chuyển hướng sang “đại dương xanh”.

1. Chiến lược đại dương đỏ là gì?

Chiến lược đại dương đỏ (Red Ocean Strategy) là một kế hoạch hành động mà tổ chức triển khai nhằm tối đa hóa lợi nhuận trong môi trường thị trường có mức độ cạnh tranh cao. Chiến lược này tập trung vào việc giúp sản phẩm hoặc danh mục sản phẩm duy trì vị thế trên thị trường hiện hữu, đồng thời tìm cách vượt qua và đánh bại các đối thủ cạnh tranh trực tiếp.

Chiến lược này tập trung vào việc phân tích nhu cầu và hành vi khách hàng trong thị trường hiện có, nơi doanh nghiệp có thể tận dụng dữ liệu, kinh nghiệm và quy mô sẵn có để tối ưu hiệu quả. 

Tuy nhiên, cạnh tranh gay gắt khiến biên lợi nhuận thu hẹp và áp lực đổi mới tăng cao. Trong bối cảnh đó, nhiều doanh nghiệp lựa chọn tạo dựng thị trường ngách, cung cấp giá trị vượt trội về chất lượng, ưu đãi và trải nghiệm khách hàng nhằm duy trì lợi thế cạnh tranh lâu dài.

Ví dụ về chiến lược đại dương đỏ

Ngay tại thị trường Việt Nam, có thể dễ dàng nhận thấy nhiều minh chứng điển hình cho việc áp dụng thành công chiến lược đại dương đỏ (Red Ocean Strategy) trong các lĩnh vực khác nhau.

1 - Ngành giao thông vận tải

Sự xuất hiện của các nền tảng xe ôm và taxi công nghệ đã tạo nên cuộc cạnh tranh gay gắt với mô hình taxi và xe ôm truyền thống. Khi các ứng dụng công nghệ mang lại sự tiện lợi, khả năng đặt xe nhanh và định vị minh bạch, doanh nghiệp truyền thống buộc phải thay đổi để tồn tại.
Một số hãng taxi truyền thống đã triển khai giải pháp minh bạch giá cước, công khai giá trước chuyến đi và cam kết không tăng giá trong giờ cao điểm hoặc khi thời tiết xấu. Đây là chiến lược tập trung vào giá trị ổn định và niềm tin khách hàng, nhằm giữ chân nhóm khách hàng trung thành trước áp lực cạnh tranh về công nghệ và trải nghiệm.

2 - Ngành tài chính

Thị trường ngân hàng Việt Nam là một “đại dương đỏ” đúng nghĩa với sự tham gia của hàng chục tổ chức tài chính cùng khai thác các dịch vụ tương tự. Trong bối cảnh đó, các ngân hàng như TPBank hay VPBank đã lựa chọn chiến lược tái cấu trúc mô hình hoạt động, kết hợp chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ hiện đại để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Việc đầu tư mạnh mẽ vào ngân hàng số, ứng dụng di động, và trải nghiệm khách hàng trực tuyến giúp họ không chỉ bắt kịp xu thế công nghệ, mà còn định vị thương hiệu theo hướng tiện lợi - thông minh - khác biệt so với các ngân hàng truyền thống.

2. Đặc điểm của chiến lược đại dương đỏ

Chiến lược Đại dương Đỏ (Red Ocean Strategy) thể hiện cách doanh nghiệp cạnh tranh trực tiếp trong thị trường hiện hữu, nơi quy tắc và nhu cầu khách hàng đã được xác lập. Thay vì tạo ra giá trị mới, doanh nghiệp tập trung giành thị phần từ đối thủ thông qua các biện pháp quen thuộc như giảm giá, cải thiện chất lượng, mở rộng phân phối hay tăng cường truyền thông.

Trong môi trường này, cạnh tranh là trung tâm, các doanh nghiệp cùng hướng tới một nhóm khách hàng và mục tiêu doanh thu tương tự. Hệ quả là thị trường bão hòa, biên lợi nhuận thu hẹp, trong khi chi phí marketing, bán hàng và duy trì khách hàng không ngừng gia tăng.

Đặc điểm nhận diện của chiến lược đại dương đỏ có thể bao gồm:

• Cạnh tranh trực diện: Các doanh nghiệp liên tục đối đầu nhau trong cùng phân khúc thị trường.
• Sản phẩm tương đồng: Mức độ khác biệt giữa các sản phẩm hoặc dịch vụ rất thấp, dẫn đến sự thay thế dễ dàng.
• Biên lợi nhuận thấp: Do phải cạnh tranh về giá, doanh nghiệp khó duy trì lợi nhuận cao.
• Thị trường bão hòa hoặc tăng trưởng chậm: Nhu cầu không còn mở rộng, buộc doanh nghiệp phải giành giật khách hàng từ đối thủ thay vì thu hút khách hàng mới.

Tóm lại, bản chất của chiến lược đại dương đỏ là cuộc chiến trong không gian thị trường giới hạn, nơi chiến thắng của một bên đồng nghĩa với thất bại của bên khác. Đó là môi trường đòi hỏi sự kiên trì, tối ưu hóa hiệu quả vận hành, và năng lực cạnh tranh ngắn hạn nhưng lại hạn chế khả năng bứt phá và đổi mới dài hạn.

3. So sánh chiến lược đại dương xanh và đại dương đỏ

Trong lĩnh vực quản trị chiến lược, hai khái niệm Đại dương Xanh (Blue Ocean Strategy) và Đại dương Đỏ (Red Ocean Strategy) thể hiện hai hướng tiếp cận hoàn toàn khác nhau trong việc phát triển và cạnh tranh trên thị trường.

Chiến lược Đại dương Đỏ tập trung vào cạnh tranh trong thị trường hiện hữu, nơi nhiều doanh nghiệp cùng phục vụ nhóm khách hàng tương tự. Mục tiêu là giành thị phần bằng cách cải thiện sản phẩm, giảm giá hoặc tối ưu chi phí. Tuy nhiên, trong thị trường bão hòa, cạnh tranh khốc liệt khiến lợi nhuận dần suy giảm.

Ngược lại, Chiến lược Đại dương Xanh hướng tới tạo lập không gian thị trường mới với ít hoặc không có đối thủ. Doanh nghiệp theo đuổi chiến lược này tập trung vào đổi mới giá trị, đồng thời tăng lợi ích cho khách hàng và giảm chi phí, phá vỡ giới hạn giữa “giá trị cao” và “chi phí thấp”.

Sự khác biệt giữa hai chiến lược có thể được thể hiện rõ qua bảng sau:

4. Ưu điểm và nhược điểm của chiến lược đại dương đỏ

Chiến lược Đại dương Đỏ (Red Ocean Strategy) là cách tiếp cận phổ biến trong kinh doanh, đặc biệt ở những thị trường đã phát triển hoặc có mức độ cạnh tranh cao. Mặc dù mô hình này giúp doanh nghiệp tận dụng được cơ hội sẵn có, nhưng nó cũng tiềm ẩn nhiều giới hạn cần nhận diện rõ.

Ưu điểm của Chiến lược Đại dương Đỏ:

• Hiểu rõ thị trường và hành vi khách hàng: Do hoạt động trong môi trường cạnh tranh quen thuộc, doanh nghiệp có nhiều dữ liệu thực tế để phân tích, từ đó nắm bắt rõ xu hướng, nhu cầu và động lực mua hàng của khách hàng.
• Dễ đo lường và dự đoán kết quả: Thị trường đã ổn định giúp doanh nghiệp dễ dàng đánh giá hiệu quả của các chiến dịch marketing, giá bán, hay mô hình kinh doanh nhờ các chỉ số và dữ liệu minh bạch.
• Phù hợp với doanh nghiệp mới tham gia thị trường: Mô hình này cho phép doanh nghiệp mới học hỏi từ đối thủ, thử nghiệm sản phẩm, và dần hoàn thiện chiến lược trước khi mở rộng quy mô hoặc tìm kiếm sự khác biệt.

Hạn chế của Chiến lược Đại dương Đỏ:

• Cạnh tranh gay gắt, lợi nhuận giảm dần: Việc phải đối đầu trực tiếp với nhiều đối thủ khiến doanh nghiệp phải liên tục giảm giá, tăng chi phí marketing, dẫn đến biên lợi nhuận ngày càng bị bào mòn.
• Thiếu khác biệt, dễ bị thay thế: Khi sản phẩm và dịch vụ tương đồng, khách hàng có xu hướng lựa chọn dựa trên giá hoặc khuyến mãi, khiến thương hiệu khó tạo dựng giá trị riêng.
• Khó mở rộng quy mô trong thị trường bão hòa: Nhu cầu không tăng trưởng mạnh khiến doanh nghiệp chỉ có thể tăng doanh thu bằng cách lấy thị phần từ đối thủ – một quá trình tốn kém và kém bền vững.
• Tư duy ngắn hạn, phụ thuộc vào cạnh tranh giá: Do áp lực tồn tại, doanh nghiệp trong “đại dương đỏ” thường tập trung vào chiến lược ngắn hạn thay vì đầu tư cho đổi mới, công nghệ hay phát triển thương hiệu lâu dài.

5. Các chiến lược giúp doanh nghiệp tồn tại trong thị trường đại dương đỏ

Trong một thị trường cạnh tranh khốc liệt – nơi các doanh nghiệp liên tục giành giật thị phần và khách hàng – không phải lúc nào rời khỏi Đại dương Đỏ cũng là lựa chọn khả thi. Đôi khi, doanh nghiệp cần học cách tồn tại và phát triển hiệu quả trong môi trường này, bằng cách tối ưu hóa năng lực nội tại và tạo khác biệt rõ rệt.

Dưới đây là năm chiến lược cốt lõi giúp doanh nghiệp duy trì vị thế trong “đại dương đỏ”:

1 - Khác biệt hóa sản phẩm hoặc dịch vụ 

Trong thị trường đầy rẫy sản phẩm tương đồng, sự khác biệt là yếu tố sống còn. Doanh nghiệp cần xác định rõ “điểm độc đáo không thể thay thế” của mình, đó có thể là tính năng vượt trội, dịch vụ hậu mãi, phong cách thương hiệu hoặc trải nghiệm khách hàng đặc biệt.
Một USP mạnh mẽ giúp khách hàng ghi nhớ thương hiệu và lựa chọn vì giá trị riêng biệt, chứ không chỉ vì giá rẻ.

2 - Tập trung vào phân khúc ngách

Thay vì cạnh tranh trực diện với các đối thủ lớn, doanh nghiệp nên hướng đến nhóm khách hàng nhỏ nhưng có nhu cầu chuyên biệt. Phân khúc ngách cho phép doanh nghiệp giảm áp lực cạnh tranh, đồng thời xây dựng lòng trung thành sâu hơn nhờ hiểu rõ đặc thù và nhu cầu khách hàng.
Ví dụ: một thương hiệu F&B có thể tập trung vào khách hàng quan tâm đến “thực phẩm organic” thay vì phục vụ thị trường ăn nhanh đại trà.

3 - Nâng cao trải nghiệm khách hàng

Trong bối cảnh khách hàng có quá nhiều lựa chọn, trải nghiệm tổng thể (từ trước, trong và sau khi mua hàng) trở thành yếu tố quyết định.
Doanh nghiệp có thể tạo lợi thế bằng việc chăm sóc cá nhân hóa, hỗ trợ nhanh chóng, giao tiếp thân thiện và nhất quán thương hiệu. Khi khách hàng cảm nhận được giá trị vượt mong đợi, họ sẽ trung thành hơn, giảm thiểu rủi ro “chảy máu” sang đối thủ.

4 - Tối ưu hóa vận hành và chi phí

Trong đại dương đỏ, hiệu quả nội bộ quyết định khả năng tồn tại. Doanh nghiệp cần ứng dụng công nghệ, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo (AI) để tối ưu quy trình, quản lý dữ liệu và nâng cao năng suất.
Việc tinh gọn bộ máy, kiểm soát chi phí và cải thiện hiệu quả giúp doanh nghiệp duy trì lợi nhuận ngay cả khi cạnh tranh bằng giá.

5 - Xây dựng thương hiệu mạnh

Một thương hiệu mạnh giúp doanh nghiệp vượt qua cuộc chiến giá. Khi khách hàng tin tưởng và yêu thích thương hiệu, quyết định mua hàng sẽ dựa trên cảm xúc và giá trị, chứ không chỉ vì giá thấp.
Doanh nghiệp nên đầu tư vào hình ảnh thương hiệu, thông điệp nhất quán và giá trị nhân văn, giúp tạo dựng mối quan hệ bền vững với khách hàng.

Giữa một “đại dương đỏ” đầy sóng gió, nơi hàng ngàn doanh nghiệp đang cạnh tranh từng khách hàng, từng đơn hàng, người lãnh đạo bản lĩnh không chỉ biết bơi để tồn tại - họ phải biết hướng thuyền ra xa bão tố. Để làm được điều đó, doanh nghiệp cần hơn bao giờ hết một chiến lược rõ ràng, một kế hoạch bài bản và một tư duy quản trị tầm nhìn.

Khóa học “XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC VÀ LẬP KẾ HOẠCH KINH DOANH 2026” của Trường Doanh Nhân HBR sẽ giúp bạn thực hiện điều đó.
Tại đây, bạn sẽ học cách:

• Nắm rõ vai trò của chiến lược trong thời đại AI và rủi ro khi không tích hợp công nghệ vào kế hoạch kinh doanh đồng bộ.
• Xây dựng chiến lược kinh doanh bài bản qua case study thực tế; bắt kịp xu hướng 2026: chuyển đổi số, AI, tự động hóa, phát triển bền vững.
• Thiết lập bản đồ chiến lược và kế hoạch vận hành, ứng dụng các công cụ AI để tăng linh hoạt và thích ứng nhanh với biến động thị trường.
• Gỡ “nút thắt” khi xây chiến lược và lập kế hoạch thực thi; nắm bí quyết giúp đội ngũ cam kết triển khai đến cùng.

Đừng để doanh nghiệp của bạn chỉ “sống sót” giữa cuộc chiến giá cả. Đã đến lúc bạn chủ động tạo ra hướng đi riêng, dẫn dắt thị trường thay vì bị cuốn theo.
👉 Tham gia ngay khóa học để thay đổi tư duy chiến lược, hành động thông minh và kiến tạo tương lai.

6. Khi nào doanh nghiệp nên “rời bỏ” chiến lược đại dương đỏ?

Không phải doanh nghiệp nào cũng có thể hoặc cần phải rời khỏi “đại dương đỏ” ngay lập tức. Tuy nhiên, khi các dấu hiệu sau xuất hiện, đó là thời điểm doanh nghiệp cần xem xét tái định vị chiến lược và chuyển hướng sang mô hình sáng tạo giá trị mới – tức là bước vào “đại dương xanh”.

Dưới đây là 4 dấu hiệu doanh nghiệp nên rời khỏi “đại dương đỏ”:

• Thị trường bão hòa, biên lợi nhuận sụt giảm
• Đối thủ sao chép nhanh hơn tốc độ đổi mới
• Chi phí marketing vượt quá hiệu quả doanh thu
• Xuất hiện cơ hội đổi mới hoặc tạo giá trị mới

1 - Thị trường bão hòa, biên lợi nhuận sụt giảm

Khi nhu cầu không còn tăng trưởng, sản phẩm trở nên phổ biến và giá bán liên tục giảm, lợi nhuận sẽ bị thu hẹp. Đây là dấu hiệu cho thấy doanh nghiệp đã chạm ngưỡng phát triển trong thị trường hiện tại. Việc tiếp tục cạnh tranh bằng giá hoặc khuyến mãi chỉ khiến chi phí gia tăng mà không cải thiện kết quả kinh doanh.

2 - Đối thủ sao chép nhanh hơn tốc độ đổi mới

Nếu đối thủ có khả năng sao chép sản phẩm, dịch vụ hoặc mô hình kinh doanh nhanh hơn khả năng cải tiến của doanh nghiệp, lợi thế cạnh tranh sẽ nhanh chóng bị mất đi. Trong môi trường như vậy, việc tìm kiếm không gian thị trường mới hoặc hướng đi độc đáo là con đường duy nhất để duy trì vị thế.

3 - Chi phí marketing vượt quá hiệu quả doanh thu

Khi chi phí quảng cáo, truyền thông hoặc khuyến mãi chiếm tỷ trọng quá lớn trong tổng doanh thu, điều đó phản ánh rằng doanh nghiệp đang mua doanh số thay vì tạo giá trị thật. Đây là dấu hiệu điển hình của sự bão hòa trong “đại dương đỏ” – lúc mà việc đầu tư vào đổi mới mô hình kinh doanh sẽ hiệu quả hơn việc tiếp tục cạnh tranh bằng ngân sách marketing.

4 - Xuất hiện cơ hội đổi mới hoặc tạo giá trị mới

Thị trường luôn biến động và mở ra những nhu cầu mới từ khách hàng. Khi doanh nghiệp nhận thấy tiềm năng ứng dụng công nghệ mới, phát triển sản phẩm khác biệt hoặc khai thác nhóm khách hàng chưa được phục vụ, đó chính là thời điểm vàng để rời khỏi cuộc chiến cũ và bước sang “đại dương xanh”.

Chiến lược đại dương đỏ phản ánh thực tế cạnh tranh khốc liệt mà hầu hết doanh nghiệp đang đối mặt. Dù giúp doanh nghiệp hiểu rõ thị trường và nâng cao năng lực vận hành, chiến lược này cũng tiềm ẩn rủi ro khi lợi nhuận giảm và đối thủ ngày càng gia tăng. Để tồn tại và bứt phá, doanh nghiệp cần tạo khác biệt thực sự trong sản phẩm, trải nghiệm khách hàng và mô hình kinh doanh, đồng thời biết khi nào nên rời khỏi cuộc chiến giá để mở ra hướng đi mới trong đại dương xanh đầy cơ hội.